Theo các chuyên gia nghiên cứu Văn hóa, truyền thông Doanh nghiệp (trong cuốn Quyền năng bí ẩn), Im lặng được coi là chiến lược đáp trả tất cả sự công kích, vây quanh bằng cách không đưa ra bất kỳ sự giải thích, biện minh nào. Đây là kế hoạch chỉ dành cho những tình huống đặc biệt theo triết lý cao siêu: hãy im lặng và sau đó sự im lặng sẽ tự trả lời.
Tổng kết lại, Im lặng là một chiến lược phòng vệ chứ không phải cách thức đấu tranh bởi suy cho cùng, Doanh nghiệp cũng cần khách hàng, cần đối tác, chống đối họ là thiệt thòi, là “mất giá”. Tương tự, làm nghệ sĩ cũng vậy. Scandal trong showbiz được ví von như khủng hoảng của Doanh nghiệp và nếu Doanh nghiệp đã phát huy được nghệ thuật Im lặng thì người nổi tiếng cũng có thể áp dụng.
Thực tế, làng giải trí hiện tại khá ưu tiên chiến lược Im lặng mỗi lần ồn ào nổ ra, thậm chí, Im lặng còn trở thành đặc tính, “thương hiệu” của một số đối tượng nhất định khi ở bất kì hoàn cảnh nào, họ đều tiết kiệm tối đa lời nói.
Dĩ nhiên, Im lặng ở hoàn cảnh này khác với sự bế tắc, đuối lý, trốn tránh áp lực. Họ im là vì lười đôi co, tranh chấp. Họ im vì hiểu rằng: “Điều nghe được trong im lặng hùng mạnh hơn bất cứ ngôn từ nào có thể nói” - Katrina Mayer.
Đối chiếu với 3 tình huống mà Doanh nghiệp sử dụng chiến lược Im lặng phía trên, Im lặng trong xử lý khủng hoảng truyền thông của các nghệ sĩ Việt cũng có 3 dạng:
Có nghĩa là trước mọi lùm xùm, bao gồm cả tiêu cực lẫn tích cực, người nghệ sĩ đều không lên tiếng phủ nhận hay thừa nhận. Họ dùng hành động thực tế để trả lời hoặc hướng sự chú ý của khán giả đến những vấn đề khác. Theo thời gian, khi một “hiện tượng” khác xuất hiện hoặc một scandal khác nổ ra, vì không khai thác thêm được thông tin ở ồn ào cũ, tất yếu đám đông sẽ phải chuyển hướng đối tượng theo dõi. “Phốt” lớn hay bé theo đó cũng hạ nhiệt dần.
Nhân vật đang thực hiện triệt để chiến lược này không thể không kể đến Sơn Tùng M-TP: nam ca/nhạc sĩ thích làm hơn là nói.
Cách đây 2 năm thôi, antifan vẫn không quên gọi Tùng là “thánh đạo nhái”, “bản sao G-Dragon” do hàng loạt scandal “đạo” nhạc Hàn, Nhật hay Mỹ từ ngày vẫn còn hoạt động trong giới Underground với nghệ danh M-TP. Loạt ca khúc gắn mác “copy-paste” của “hoàng tử mưa” được họ chỉ ra bao gồm: “Cơn mưa ngang qua”, “Nắng ấm xa dần”, “Em của ngày hôm qua”, “Anh sai rồi”, “Chắc ai đó sẽ về”, “Không phải dạng vừa đâu” và “Chúng ta không thuộc về nhau”… chiếm đến 80% các bản hit trong sự nghiệp của cậu. Thế nhưng, Sơn Tùng nhất quyết không lên tiếng đáp trả hay thanh minh. Điều duy nhất cậu làm là lặng im sáng tác, tìm kiếm cơ hội bắt tay với các ê-kíp, producer có tiếng trong và ngoài nước, điển hình như rapper đình đám thế giới Snoop Dogg hay ca sĩ người Mỹ Madison Beer, để rồi hiện tại, cậu là “hiện tượng” hiếm hoi ở Vpop đã được giải mã, là niềm hy vọng của khán giả trẻ trong việc đưa nhạc Việt đến gần hơn với bạn bè quốc tế. Gần 7 năm trời im lặng và giờ Sơn Tùng là một trong những ca sĩ trẻ không thể thay thế ở Vbiz.
Thực ra, Sơn Tùng M-TP đã từng một lần phản hồi lại scandal “đạo nhái” bằng cách lý giải: “tôi không sử dụng bất kỳ giai điệu nhạc ngoại nào để sáng tác ca khúc của mình. Việc tôi sử dụng và lấy cảm hứng từ beat nhạc ngoại thì tôi thừa nhận, bởi đó cũng là cách làm quen thuộc hiện nay của nhiều người” nhưng kể từ lần ấy, antifan không thấy cậu có thêm bất cứ phát ngôn nào. Ngay cả tin đồn hẹn hò với Thiều Bảo Trâm khi cả hai còn chưa nổi tiếng, Sơn Tùng cũng coi nó là điều hiển nhiên, không đính chính, không phủ nhận. Thành thử, cư dân mạng tìm được bằng chứng họ vẫn mặn nồng tình cảm suốt bao năm qua, duy chỉ có một việc họ không làm được là buộc người trong cuộc thừa nhận.
Còn nhớ hồi cuối năm 2018, Sơn Tùng bị soi thường xuyên sang Mỹ “rong chơi”. Song song với đó, rapper Snoop Dogg lại “thả thính” liên tục về việc hợp tác với đại diện Việt Nam. Sky sốt ruột, báo chí đồn đoán. Ấy thế mà mình Tùng vẫn ung dung, chờ đến ngày poster của “Hãy trao cho anh” ra mắt, chính thức xác nhận cú bắt tay xuyên quốc gia, cậu mới bắt đầu tỉ tê tâm sự về hành trình gian nan để được tiền bối nước ngoài chú ý.
Sau Sơn Tùng, có một nhân vật khác cũng bị tố là đang bắt chước “sếp” im lặng – Jack và K-ICM. Là tân binh mới nổi của Vpop 2019 nhưng số scandal Jack đã trải qua trong vài tháng giữa năm còn phong phú hơn nhiều đàn anh, đàn chị. Bất ngờ là trong khi mẹ nuôi của Jack liên tục “đốp chát” với antifan, nhân vật chính đủ kiên nhẫn để không “vạ miệng”. Bộ đôi này vẫn miệt mài chạy show, hỗ trợ thí sinh nhí của The Voice Kids, đồng thời tung sản phẩm mới – đúng với cái cách mà Sơn Tùng ứng phó khủng hoảng truyền thông. Thế nhưng, sự Im lặng của Jack và K-ICM không được công nhận như “hoàng tử mưa” bởi sự can thiệp tiêu cực của mẹ nuôi, cũng chính là quản lý của họ.
Hiểu đơn giản, dạng thức này có nghĩa: Im lặng nhưng phải phù hợp với từng hoàn cảnh, tính chất sự việc và những đối tượng nhất định. Tương ứng, khi đối mặt với những tin đồn sai sự thật, gây ảnh hưởng đến uy tín, danh dự hoặc bạn bè, gia đình, họ vẫn có quyền lên tiếng, nhẹ thì cảnh cáo, dằn mặt, nặng thì yêu cầu pháp luật can thiệp. Hình thức này không chỉ đòi hỏi sự kiên nhẫn, khả năng kiềm chế tính “nóng” mà còn cần một cái đầu “lạnh” để suy xét, phán đoán nên im lặng ở đâu và cần lên tiếng vào lúc nào.
Suy xét ở nhiều khía cạnh, nghệ thuật Im lặng có chọn lọc ở Vbiz gần như chưa ai qua nổi Mỹ Tâm.
Năm 2013, ban tổ chức chương trình pháo hoa ở Đà Nẵng trong lúc trả lời phỏng vấn đã buột miệng tiết lộ Mỹ Tâm hét giá cát-xê quá cao khiến họ không thể mời nổi. Cô – trước thông tin ấy, nhanh chóng phủ nhận, đặc biệt còn nhấn mạnh sẽ chịu trách nhiệm nếu phát ngôn đưa ra không đứng sự thật. Sau đó, mặc những lời phản pháo từ ban tổ chức, cô giữ im lặng.
1 năm sau, trong lần ngồi ghế giám khảo Vietnam Idol, “họa mi tóc nâu” dính nghi án mặc đồ nhái. Lập tức, cô nhận trách nhiệm toàn bộ vụ việc và hứa hẹn sẽ rút kinh nghiệm. Trong khi cũng từng bị tố diện hàng fake nhưng trước đó, Mỹ Tâm không hề lên tiếng một lời.
Vào năm 2017, khi MV “Anh thì không” bị nhạc sĩ Vũ Xuân Hùng “tố” vi phạm tác quyền, cô quay video xin lỗi khán giả và bậc tiền bối, đồng thời gỡ bỏ video cũ, thực hiện một phiên bản mới với sự hỗ trợ phần lời từ Châu Đăng Khoa. Việc “chị đẹp” ra mặt trong tình huống này được đánh giá là vô cùng khôn ngoan khi thể hiện rõ sự tôn trọng với thế hệ trước nhưng lại chứng tỏ, cô đủ khả năng để không phụ thuộc vào bất kì ai.
Hay trong scandal bị MC Kỳ Duyên đá xéo là mắc bệnh ngôi sao, Mỹ Tâm chỉ lên tiếng một lần, nghĩ rằng đàn chị nói vậy có lẽ là do chưa biết thực tế, chưa hiểu sự việc và rồi sau đó, cô thực hiện triệt để chiến lược “Im lặng là vàng”.
Nói đâu xa, khi “năm lần bảy lượt” dính tin đồn hẹn hò với Mai Tài Phến, đến mức cánh phóng viên còn bắt gặp được hình ảnh cô nựng má đàn em ở sân bay, Mỹ Tâm cũng chọn đúng tiệc liên hoan của đoàn làm phim “Chị trợ lý của anh” để diễn tả lại hành động, thay lời nói phủ nhận hoàn toàn mối quan hệ. Có thể Mỹ Tâm không phải là nữ ca sĩ “sạch” scandal hoàn toàn nhưng cách cô xử lý khủng hoảng gọn lẹ, trọn vẹn và “sạch sẽ” khiến dư luận không phải trăn trở điều gì ở cô. Đúng là thi thoảng, người ta vẫn thấy “họa mi tóc nâu” đối chất với một cư dân mạng, tuy nhiên ở những tình huống cần im lặng, không cần chuyên gia can thiệp, cô đã tỉnh táo lựa chọn phương pháp ứng xử đúng đắn.
So với 2 trường hợp trên, rõ ràng đây là cách thức tiêu cực, biểu hiện của tâm lý không vững vàng, thiếu kinh nghiệm xử lý khủng hoảng. Họ nghĩ rằng, Im lặng đồng nghĩa với “có tật giật mình” nên tìm đủ mọi cách biện minh, giải thích, đôi khi còn đe dọa ngược để hòng dập tắt hiệu ứng đám đông. Thế nhưng, “càng tẩy càng đen”, “càng dập càng bùng”, lời nói của người nổi tiếng lúc này không khác gì “đổ thêm dầu vào lửa”, thậm chí chính họ cũng không nhận ra rằng, lời nói trong lúc nóng giận càng dễ lộ sơ hở và chỉ cần antifan bắt thóp được, mức độ ồn ào mà họ phải gánh sẽ tăng gấp đôi, gấp ba, kể cả sau đó, họ có “câm như hến” bao nhiêu thì cũng đã quá muộn.
Ví dụ dễ phân tích nhất là trường hợp của Hương Ly – “hiện tượng cover” của Vpop 2019. Giả thiết được đặt ra là nếu trong lùm xùm bị khán giả tố “ăn cắp chất xám”, chực chờ ca sĩ tung hit là cover, đem đi biểu diễn “chùa”, Hương Ly cùng quản lý của cô im lặng, dành thời gian, công sức thực hiện “con đẻ” của chính mình chứ không phải đôi co bằng được với cư dân mạng bằng cách tiết lộ hợp đồng với Erik, hẳn Hương Ly sẽ không trở thành “con ghẻ”, đối tượng bị ghét bỏ mỗi lần sao Việt comeback như bây giờ.
Tình huống khác, khi lộ giọng thật chênh, phô trong lần biểu diễn tại beer club, nếu Hương Ly không đổ lỗi cho âm thanh của quán lại nghi ngờ có người chơi xấu, cô ắt hẳn vẫn sẽ được chào mời chạy show. Đằng này, bài đăng trên trang cá nhân của cô đã đùn đẩy hoàn toàn trách nhiệm về phía beer club khiến quản lý của quán cũng phải bức xúc lên tiếng và ắt hẳn, họ không còn ý định hợp tác với cô lần 2.
Gần đây, Lưu Thiên Hương có trở thành tâm điểm của sự chỉ trích với hành động và phát ngôn “ngớ ngẩn” trước và sau đêm chung kết The Voice Kids 2019. Một mặt, cô chia sẻ đường link làm rộ lên nghi vấn Giọng hát Việt nhí sắp đặt kết quả để học trò của cô đăng quang, mặt khác, cô lại an ủi thí sinh nhí đội khác bằng những câu nói mang tính sát thương. Đáng nói, đây không phải lần đầu tiên cô “vạ miệng” nhưng dường như nữ nhạc sĩ vẫn chưa rút ra được chút kinh nghiệm nào, vẫn nhiệt tình đe dọa, công kích thẳng thừng antifan. Nếu đọc được những bình luận, bài đăng về cô trong group kín facebook, có lẽ cô sẽ hy vọng: giá như lúc ấy chọn cách Im lặng…
Điểm chung trong 2 ví dụ trên đây là họ đều Im lặng sai chỗ, nghĩa là sau khi đã “gây thù chuốc oán” thêm một loạt đối tượng, vì áp lực dư luận, vì đuối lý, họ mới chọn cách làm ngơ. Im lặng lúc này chẳng những không giúp họ lấy lại thiện cảm mà còn khiến công chúng cảm thấy bị xúc phạm.
Phản ứng tự nhiên khi đối mặt với tranh cãi, áp lực, người ta thường có xu hướng nói nhiều, giải thích cho đối phương hiểu bằng được mới thôi. Nhưng Benjamin Franklin đã nói: “Người nói càng nhiều càng tạo ra nhiều nhầm lẫn”, điều này quả thực rất đúng.
Ở trường hợp của Sơn Tùng M-TP, cậu không nhất thiết phải im lặng nếu có bằng chứng xác thực rằng cậu không “đạo nhạc”. Thế nhưng, giải thích được với 10 người thì vẫn còn cả trăm người “anti” cậu. Nếu dành mỗi ngày vài tiếng đi cãi lý, đôi co, thà rằng, cậu tận dụng khoảng thời gian ấy để làm nhạc, tiếp cận xu hướng mới còn có ý nghĩa hơn.
Nhưng ngược lại, Hương Ly là vì kiêng dè đám đông, lo sợ vị trí bản thân chưa đủ vững chắc nên mới phải nói nhiều mà càng nói dai thì càng dại.
Giải thích vốn là bản năng trong mỗi con người, kể cả người nổi tiếng. Nhưng sử dụng nó ra sao hay học cách tiết chế nó bằng Im lặng đúng lúc thế nào lại thuộc phạm trù bản lĩnh. Đây mới là yếu tố quan trọng giúp họ giải quyết được triệt để khủng hoảng truyền thông.
