'Hiện tượng âm nhạc': thuật ngữ đang đánh đồng vị trí của Uyên Linh, Hương Tràm, Sơn Tùng M-TP,... với Tùng Sơn, Lệ Rơi

Ra đường là gặp Quán quân, nhìn đâu cũng thấy hiện tượng

Theo định nghĩa của nhạc sĩ Nguyễn Văn Chung (người được mệnh danh là nhạc sĩ của gia đình với những sáng tác giàu cảm xúc và mang đậm giá trị nhân văn), ""hiện tượng âm nhạc" đó có thể là 1 bài hát nào đó có tính "khác biệt", có tính độc đáo trong dòng chảy âm nhạc thời điểm đó, đôi khi có tính giải trí cao, đôi khi lại không mang tính nghệ thuật. Đơn thuần đó chỉ là 1 món ăn lạ. Một người nghệ sĩ mà tạo ra được nhiều "hiện tượng âm nhạc" thì đó là 1 người nghệ sĩ thành công, vì họ luôn biết cách làm mới mình, và biết cách đón đầu, nắm bắt nhu cầu và thị hiếu khán giả!".

Chiếu theo định nghĩa này, Vpop từ đầu năm 2017 đến nay đã xuất hiện rất nhiều hiện tượng bởi nó đáp ứng được đủ các yếu tố: mới, lạ và phù hợp với thị hiếu đám đông. Nhiều đến nỗi mà giống như Quán quân Sao mai điểm hẹn Nguyễn Đình Thanh Tâm đã từng so sánh: ra đường bây giờ là gặp được Quán quân gameshow thì "hiện tượng âm nhạc" cũng vậy, đâu đâu cũng thấy. 

Phân tích kĩ hơn, hiện tượng âm nhạc bao gồm 3 khía cạnh: ca sĩ hiện tượng, ca khúc hiện tượng và hiện tượng mạng. 

Về ca khúc hiện tượng, không khó để kể ra một loạt những bài hát "làm mưa làm gió" trên mạng xã hội như: "Túy âm", "Quăng tao cái boong", "Người âm phủ", "Cô gái M52", "Ngắm hoa lệ rơi" và gần đây nhất có "HongKong1"...

Điểm chung của "Túy âm"

"Người âm phủ"

và "Quăng tao cái boong" đều là những ca khúc hiện tượng

Riêng ca sĩ hiện tượng lại có phần chọn lọc hơn, chủ yếu là những nhân tố đặc biệt xuất thân từ một chương trình tìm kiếm tài năng: Uyên Linh, Hương Tràm, Phương Mỹ Chi, Dương Hoàng Yến, Nhật Thủy,...

Đây là những ca sĩ hiện tượng đã được khán giả và giới chuyên môn công nhận sau khi bước ra từ những gameshow âm nhạc

Cuối cùng là "hiện tượng mạng" - bộ phận nổi lên nhờ sự tò mò của đám đông công chúng sau một vài clip cover, nhảy nhót có tính viral trên mạng xã hội. Điển hình như Tùng Sơn, Lệ Rơi, Trang Hý, Tài Smile, Hoa Vinh hay Nguyễn Trọng Tài,... Mà thực chất, Sơn Tùng M-TP của những ngày đầu cũng có thể coi là một "hiện tượng mạng" bởi nếu không phải ca khúc "Cơn mưa ngang qua" được đăng tải trên một trang nghe nhạc trực tuyến rồi gây tiếng vang, chắc hẳn sự nghiệp của "sếp" đã không nở rộ chỉ trong vòng vài ba năm như vậy.  

Vị trí của Sơn Tùng M-TP ngày hôm nay có sự đóng góp không nhỏ của ca khúc "Cơn mưa ngang qua"

"Với cá nhân tôi, việc các "hiện tượng âm nhạc" xuất hiện là việc bình thường, trong dòng chảy liên hồi của âm nhạc, khi dòng nhạc này trở nên quá thịnh hành, tất nhiên khán giả sẽ trở nên "bội thực", họ cần 1 món ăn tinh thần mới hơn, lạ hơn, 1 trào lưu nào đó khác biệt hơn, vì thế, đó là thời điểm để những bài hát "khác biệt" nổi lên thành 1 "hiện tượng"". Nhạc sĩ Nguyễn Văn Chung có phân tích về việc "hiện tượng" ngày càng xuất hiện tràn lan như vậy. 

Phải nhấn mạnh một điều, không phải cái gì xuất hiện đột ngột và được đón nhận cũng xấu như trường hợp của Lệ Rơi và Tùng Sơn, tuy nhiên, "hiện tượng âm nhạc" mà cụ thể là ca khúc hiện tượng đang bị hiểu lầm thành hit - yếu tố cơ bản và cốt lõi để nhận định vị trí của một ca sĩ Việt, đồng thời cũng là điều mà Hương Giang Idol, Hòa Minzy, Quốc Thiên, Yến Lê,... theo đuổi bao năm nay. Lý do được nhạc sĩ Nguyễn Văn Chung chỉ ra là phải phân biệt rõ ràng sự khác biệt giữa 2 thuật ngữ HOT và HIT trong âm nhạc. "Tôi nghĩ ca khúc hiện tượng chưa chắc là 1 ca khúc HIT. Như tôi đã nói ở trên, ca khúc hiện tượng chỉ đơn thuần là 1 ca khúc lạ, khác biệt, chưa chắc nó đã hay, nó chỉ là ca khúc Hot thôi, nhưng nó rất có tiềm năng trở thành 1 ca khúc Hit nếu nó hay. Còn ca khúc Hit thì nó phải hay và nhận được sự đồng cảm chia sẻ của khán giả!".

Như vậy, không phải cứ có ca khúc HOT là một hiện tượng mạng đã được coi là ca sĩ hay cứ có nhiều ca khúc hiện tượng là một tên tuổi vô danh được xếp ngang hàng với sao hạng A, hạng B bởi vị thế của một người nổi tiếng hiện nay được đánh giá dựa vào những cống hiến của họ cho nền âm nhạc nước nhà chứ không phải con số chục triệu view hay lượng fan trung thành trên các trang mạng xã hội. 

Hiện tượng âm nhạc ở Việt Nam đang bị đánh đồng với "thảm hoạ âm nhạc"

Theo định nghĩa của từ điển Wiki, hiện tượng là thuật ngữ phản ánh một sự việc, sự kiện có gì đó bất thường. Nếu chỉ dựa vào khía cạnh này thì "thảm họa âm nhạc" như Lệ Rơi, Tùng Sơn hoàn toàn có thể coi là một "hiện tượng âm nhạc". Tuy nhiên, theo quan điểm của nhạc sĩ Nguyễn Văn Chung, ""thảm hoạ âm nhạc" là 1 hiện tượng thảm hoạ và những điều đó thường xuất hiện ở những người nôn nóng muốn mình nổi tiếng, sẵn sàng làm tất cả để nổi tiếng, bất chấp các hệ quả sau đó, chỉ cần tên mình được xuất hiện trên tất cả trang báo, tên mình được nhiều người nhắc đến và bình luận, dù cho chửi bới chê bai cũng được. Và những hiện tượng thảm hoạ ấy thường không kéo dài lâu và cũng không có 1 cái kết tốt đẹp".

Xét về bản chất, Tùng Sơn và Lệ Rơi có thể coi là một "hiện tượng" nhưng nó mang hàm ý tiêu cực - một hiện tượng thảm họa

Quả thực, Lệ Rơi, Tùng Sơn đã từng nổi rất nhanh nhưng rồi cũng chìm nhanh không kém. Họ được đám đông tâng bốc rồi cũng bị đám đông hạ bệ khi có sự xuất hiện của một hiện tượng mới. Nói một cách phũ phàng hơn thì họ cũng chỉ là nạn nhân của trí tò mò, của hiệu ứng lan truyền trên mạng xã hội. Thế nhưng, cũng là một hiện tượng nhưng Hoa Vinh lại đang tận dụng được lợi thế để nhận show, đi diễn chuyên nghiệp như một ca sĩ cho dù về bản chất, Hoa Vinh cũng chỉ là một "hiện tượng mạng" nổi lên nhờ việc cover chứ không phải "ca sĩ hiện tượng" với chất giọng và phong cách đặc biệt. 

"Một "hiện tượng âm nhạc" có rất nhiều lợi thế, lợi thế là được khán giả và báo chí chú ý, nhắc tên, săn đón, ngóng chờ. Điều đó là mơ ước của biết bao người nghệ sĩ chân chính. Thế nhưng chính những lợi thế đó lại chính là khó khăn nếu những ca sĩ hiện tượng KHÔNG CÓ THỰC LỰC, KHÔNG CÓ KHẢ NĂNG đáp lại sự mong mỏi kỳ vọng của khán giả hay giới chuyên môn. Những lợi thế đó còn chính là lớp màn ảo vọng về sự nổi tiếng choáng ngợp đến quá nhanh, khiến cho họ mất tỉnh táo, tự cao và đôi khi tự tay đóng lại những cánh cửa cơ hội phát triển của họ". Nhạc sĩ Nguyễn Văn Chung nhấn mạnh. 

Nhìn lại trường hợp của Hoa Vinh, đúng là anh đã từng có giai đoạn chạy show không ngừng nghỉ, đến mức còn tổ chức cả buổi họp fan dù chưa chính thức bước chân vào showbiz nhưng cũng chính anh đã từng thừa nhận, việc đi diễn liên tục khiến anh bị chai sạn dần, cần phải nghỉ ngơi để lấy lại cảm xúc. Vậy nhưng, so với giai đoạn giữa năm 2018, tên tuổi của Hoa Vinh ở thời điểm hiện tại đã giảm nhiệt đi nhiều. Đấy là anh ít ra còn có chút thực lực, hát giàu cảm xúc, chứ "bất tài vô dụng" như Lệ Rơi, Tùng Sơn mà lại muốn nổi nhanh, nổi lâu thì đúng là vô lý. 

Tuy chưa được công nhận là ca sĩ nhưng Hoa Vinh cũng đã biết cách tận dụng lợi thế của một "hiện tượng mạng" để tấn công showbiz

Nói đi cũng phải nói lại, không phải trường hợp "hiện tượng" nào cũng xấu, cũng đáng bị tẩy chay hay "sớm nở tối tàn" như thực tế phũ phàng tại Vbiz hiện nay. Bởi nhìn xem, Sơn Tùng M-TP đã tận dụng được sức nóng từ bản hit đầu tay để vươn lên thành nam ca sĩ trẻ quyền lực nhất nhì làng giải trí với "liên hoàn hit" chỉ sau 5 năm ca hát; Uyên Linh, Hương Tràm,... bước ra từ một gameshow âm nhạc dẫu từng chật vật nhưng hiện tại vẫn là thế hệ ca sĩ trẻ giàu thực lực hay "Người âm phủ", "Túy âm", "HongKong1",... dù không có giá trị nghệ thuật thì ở một khía cạnh nào đó vẫn giúp 2 giới mainstream và underground kéo gần khoảng cách với nhau. 

Chỉ tiếc, nhiều tác giả trẻ hiện nay đang dựa vào cái danh "hiện tượng", cùng với đó là sự tung hô quá đà của công chúng để tự ảo tưởng bản thân là hit-maker. Điều này được nhận định là thiếu công bằng với những nhạc sĩ trẻ có tài năng thực sự, đặc biệt là những người làm nghề chân chính nhưng có thể gu âm nhạc của họ không phù hợp với đối tượng khán giả trẻ. 

Rất may, làng giải trí vẫn còn những người có tâm như nhạc sĩ Nguyễn Văn Chung. Anh coi trọng âm nhạc, chứ không coi trọng danh xưng và càng không bận tâm đến thứ gọi là một "ca khúc hiện tượng" trong suốt sự nghiệp hơn 16 năm sáng tác. 

"Cái name Hit-maker ai cũng có thể tự xưng hoặc nhờ vài người xưng tụng rồi tự hào. Tôi đã sống hơn 16 năm trong nghề, chứng kiến nhiều Hit-maker nổi rầm rộ lên rồi lặng lẽ biến mất do không tìm được con đường mình đi, không thoát được những vinh quang năm cũ. Người nhạc sĩ muốn biết được có là Hit-maker hay không, hãy để đến khi nhắm mắt, khán giả sẽ liệt kê lại thành quả của họ và phong tặng cho họ danh hiệu đó. Tôi không thấy điều đó là công bằng hay không vì ai cũng có khát khao danh hiệu của họ, còn tôi có mục đích của riêng tôi. Thời điểm này, ai là Hit-maker không quan trọng đối với tôi, vì tôi biết mình phải làm gì, mục tiêu mình là gì, và mình phải phấn đấu vì điều gì!". Tác giả của bản hit "Nhật kí của mẹ" cho hay. 

Thị hiếu của công chúng ngày càng dễ dãi?

Câu hỏi này đã đặt ra rất nhiều lần bởi ngày càng có nhiều nhạc sĩ, ca sĩ theo đuổi dòng nhạc mang hơi hướng học thuật, hàn lâm không thể lý giải được tại sao một ca khúc ủy mị như "Buồn của anh", "Ngắm hoa lệ rơi", phản cảm như "Quăng tao cái boong",... lại được khán giả yêu thích đến vậy. Trong khi những ca sĩ thực lực như Dương Hoàng Yến, Bùi Lan Hương,... cũng ra mắt sản phẩm âm nhạc tại cùng thời điểm ấy mà nhanh chóng mất hút, thậm chí có người còn không hề biết đến sự có mặt của "Ngày chưa giông bão" hay "Mình yêu nhau từ kiếp nào",... Trong khi cách đây khoảng 5, 6 năm, hiện tượng mang ý nghĩa tích cực và chỉ được gắn cho những ca sĩ có thực lực (Uyên Linh, Hương Tràm, Nhật Thủy,…), những ca khúc có giá trị và độ phổ biến nhất định ("Nhật kí của mẹ" từng như vậy) thì hiện nay chỉ cần đáp ứng được yếu tố viral là đủ. Nói đâu xa, Đông Nhi mới có hơn 1 năm không có hit đã bị fan ruột quay lưng hay Sơn Tùng M-TP cũng bị coi là hết thời dẫu họ đang chọn một hướng đi hoàn toàn mới, xa lạ với khán giả nước nhà nhưng tiệm cận với làng âm nhạc thế giới. Tất cả đều bị ảnh hưởng một phần không nhỏ của những ca khúc hiện tượng, ca sĩ hiện tượng... - nhân tố đang làm xáo trộn nhiều BXH uy tín trong nước chỉ sau 1 đêm. 

"Điều đó là bình thường, vì đa phần những khán giả quyết định trào lưu âm nhạc là khán giả trẻ. Khán giả trẻ thì đa phần là những người nhiều năng lực, nhiều sáng tạo, nhiều khát khao, yêu thích sự mới lạ, đặc biệt nhưng cũng chính là những người thiếu kinh nghiệm, thiếu vốn sống và thiếu sâu sắc, vì thế từ đó, trào lưu âm nhạc được hình thành. Những nhạc sĩ trẻ bây giờ nắm bắt rất nhanh các trào lưu, trend để làm thoả mãn những khán giả trẻ là mục đích của họ, vì ai làm nhạc sĩ mà chẳng muốn mình mau chóng được nổi tiếng, được săn đón, được kiếm nhiều tiền. Thế nhưng, những nghệ sĩ chân chính và chăm lao động, đam mê với nghề sẽ dần dần nhận ra rằng thật ra họ còn có thể cống hiến nhiều hơn thế. Ai cũng mong muốn có những tác phẩm để đời, chứ không chỉ là những bài hát 1 tháng". Nhạc sĩ Nguyễn Văn Chung đánh giá về xu hướng nghe nhạc của giới trẻ hiện nay. 

Cuối cùng, "nhạc sĩ của gia đình" khẳng định, "Người âm phủ", "Ngắm hoa lệ rơi",... có thể giúp nhạc Việt trở nên phong phú, đa màu sắc nhưng chưa chắc đã được những người có chuyên môn công nhận giá trị nghệ thuật. 

"Đơn giản là vì nó quá bình thường về giai điệu và ca từ, và nhất là những bài như vậy chỉ thoả mãn gu nhạc của những khán giả dễ tính, không có 1 giá trị nhân văn nào trong bài hát, không có 1 sự tác động mạnh mẽ nào vào cảm xúc và suy nghĩ người khác và không truyền tải được những thông điệp sống tích cực cho người nghe, chỉ đơn thuần là những câu chuyện chia ly bình thường trong tình yêu".

Một ca khúc hiện tượng nếu không có giá trị nghệ thuật thì cũng chỉ tồn tại được ở một thời điểm nhất định.