Dễ nghe, dễ nhớ là cụm từ mà khán giả thường dùng khi nhận xét về ballad – “thể loại quốc dân” có khả năng thu phục mọi đối tượng ở mọi tầng lớp. Chính xác, ballad sở hữu giai điệu nhẹ nhàng, giàu cảm xúc, kết hợp với phần ca từ đẫm “ngôn tình” nên dễ chạm vào trái tim người nghe, đặc biệt là ballad buồn. Nhờ đặc tính nổi trội này mà chúng tôi ước tính, phải có khoảng 80% các ca sĩ trẻ ở Vpop đều chọn ballad cho các ca khúc ra mắt và thực tế, số phần trăm nghệ sĩ mới debut thành công bằng ballad cũng cao hơn so với các dòng nhạc còn lại.
Khảo sát tại Giọng hát Việt các mùa có thể thấy, đa phần Quán quân như Hương Tràm, Đức Phúc, Trần Ngọc Ánh đều debut với một bản ballad. Ali Hoàng Dương có thể đa dạng hơn nhưng cũng chủ yếu theo đuổi pop-ballad. Lấy ví dụ cụ thể hơn là tại The Voice 2017 – một trong những mùa giải gây tranh cãi nhất khi có sự xuất hiện của 3 giám khảo non trẻ gồm Đông Nhi, Noo Phước Thịnh và Tóc Tiên, 2/4 Á quân là Hiền Hồ và Anh Tú The Voice đều có hit trăm triệu view (lần lượt là “Thương mấy cũng là người dung” và “Cuộc sống em ổn không”) thuộc thể loại này. Ngay cả Hiền Mai – học trò của Noo Phước Thịnh dù có phần kín tiếng hơn đồng đội khi mãi đến tháng 11/2019 mới chính thức debut cũng không thoát khỏi sức cám dỗ của “dòng nhạc quốc dân”.
Trường hợp gây bất ngờ nhất thời gian gần đây có thể kể đến Nguyễn Trần Trung Quân – chủ nhân của giải thưởng Cống hiến cùng album “Khởi hành” kết hợp với Khắc Hưng. Xuất thân từ Học viện Âm nhạc quốc gia, từng lọt Top 6 Sao Mai Điểm Hẹn 2012, đồng thời là Giám khảo vòng loại của The Voice 2018, Nguyễn Trần Trung Quân được giới chuyên môn đánh giá cao về thực lực nhưng xét ở mức độ phổ biến với khán giả lại khá hạn chế. Phải đến khi quyết định tái xuất cùng ballad, nghiêm túc đầu tư cho “Trong trí nhớ của anh”, “Màu nước mắt” và sau đó là “Tự tâm”, Nguyễn Trần Trung Quân mới được coi là một ca sĩ nổi tiếng, có siêu năng lực “tung bài nào bài nấy thành hit”. Bởi thế, có khán giả đã khẳng định rằng: Nguyễn Trần Trung Quân chỉ khi gặp được ballad mới chính thức debut thành công.
Xứng danh “dòng nhạc quốc dân”, ballad len lỏi vào sâu từng ngóc ngách của đời sống tinh thần người Việt. Đã từng có thời điểm khán giả cảm thấy “bội thực” ballad khi đi đâu cũng gặp, ở đâu cũng thấy như tháng 9/2018 – đồng loạt các “thánh ballad” đều comeback: Erik với "Mình chia tay đi", Đức Phúc với "Còn yêu đâu ai rời đi", Mr. Siro cùng "Càng níu giữ càng dễ mất", Phạm Quỳnh Anh với màn tái hợp cùng Ưng Hoàng Phúc trong "Điều gì đến sẽ đến" hay Trịnh Thăng Bình với "Ai là ai của ai". Trước đó là tháng 4/2018, không khí Vpop cũng trầm lắng hơn hẳn với sự xuất hiện của nhiều bản nhạc thất tình: “Yêu tận cùng, đau tận cùng” (Đàm Vĩnh Hưng), “Chạm đáy nỗi đau” (Erik), “Nói em nghe mãi mãi là bao xa” (Thuỷ Tiên), “Ai khóc nỗi đau này” (Bảo Anh)… Thế nhưng khi giới Underground bước ra ánh sáng, Indie ngày càng bùng nổ, sự mới lạ của nó đã lăm le soán ngôi Ballad. Lúc này, người ta đánh giá Ballad là cũ kĩ, một màu, là chậm tiến, bất chấp sức mạnh an ủi tinh thần trong suốt hành trình hơn 8 thế kỷ gắn bó với lịch sử phát triển của loài người.
Nhớ lại nửa đầu 2018, ballad chiếm ưu thế về “lượng” nhưng ở “chất”, cụ thể là hit, số MV lọt vị trí cao trên Top Trending Youtube lại thuộc về giới Underground với “Buồn của anh” (K-ICM, Đạt G, Masew), “Cùng anh” (Ngọc Dolil, Hagi, STee), “Cô gái M52” (Huy, Tùng Viu), “Người âm phủ” (OSAD, VRT),…và đặc biệt là bản hit đã giúp Orange trở thành “tân binh khủng long” của năm khi lần đầu tiên bắt tay với Karik – “Người lạ ơi”.
Bước sang đầu năm 2019, Underground/Indie tiếp tục có sự ảnh hưởng sâu rộng đến thị hiếu của khán giả trẻ. Ballad cứ thế dần lép vế để nhường chỗ cho “Mười năm” (Đen Vâu), “Mượn rượu tỏ tình” (Emily – Big Daddy), “Ex’s Hate Me” (AMEE – Bray),... Đến các đề cử của lễ trao giải cuối năm, Đen Vâu cũng xuất sắc góp mặt, thậm chí nam rapper còn trở thành nghệ sĩ Việt Nam được nghe nhiều nhất 2019 trên Spotify.
Nhận xét về Đen, nhạc sĩ Dương Khắc Linh cho rằng: "Đen Vâu là rapper nổi bật nhất ở thị trường nhạc Việt hiện nay, là một trường hợp thành công điển hình cho xu hướng ca sĩ underground tấn công showbiz rồi trở thành ca sĩ mainstream (đại chúng)". Quả thực, từ năm 2018 đến nay, Underground bước ra ánh sáng ngày càng nhiều, ví dụ như Đen, như Binz, như JustaTee, Bray,… và ai trong số họ cũng đều khẳng định được chỗ đứng, ngang hàng với nhiều nghệ sĩ thuộc giới Mainstream.
Nói về “hiện tượng” ồn ào nhất Vpop, cũng là chủ nhân của giải thưởng “Tân binh xuất sắc nhất” tại MAMA 2019 – Jack. Anh chàng này vốn xuất thân từ một nhóm Underground có tên G5R, đã từng cho phát hành một số sản phẩm nhưng phải đến “Hồng nhan” mới chính thức lọt vào tầm ngắm của netizen. Từ đó đến nay, Jack khi kết hợp với K-ICM đã tạo nên liên hoàn hit gồm “Hồng nhan” – “Bạc phận” – “Em gì ơi” mà ca khúc nào cũng không thuộc thể loại Ballad.
Ballad xuất hiện vào khoảng thế kỷ thứ XIII ở Tây Âu, từ cái thời loài người còn chìm đắm trong những câu chuyện sử thi oai hùng nhưng đến cuối thập niên 1990, khi mà nền âm nhạc thế giới bị thống trị bởi những nghệ sĩ Teen Pop: Britney Spears, Christina Aguilera, Backstreet Boys, Westlife,… ballad bắt đầu có dấu hiệu thoái trào. Bước sang thập kỷ thứ hai của thế kỷ XXI, nhờ sự phát triển vượt bậc của công nghệ và quá trình toàn cầu hóa, ballad một lần nữa khởi sắc. Thời điểm này, Ballad ở làng giải trí châu Á chưa có chỗ đứng vững chãi nhưng ballad buồn cũng đã dần quen thuộc với khán giả Việt. Với những cái tên đảm bảo cho chất lượng của làng ballad như Mỹ Tâm, Hà Trần, Hà Anh Tuấn, Thu Minh, Lệ Quyên, việc nó từng trở thành dòng nhạc thống trị ở Vpop cũng hoàn toàn dễ hiểu.
Ngày nay, khán giả Việt có nhiều lựa chọn hơn trong việc thưởng thức các thể loại nhạc và thực tế cũng cho thấy, ballad đang dần mất địa vị độc tôn, thế nhưng, bị “xâm lăng” không có nghĩa là nó chịu khuất phục. Underground đúng là đã có 2 năm liên tiếp bành trướng dịp đầu năm, tuy nhiên bắt đầu từ giữa năm, ballad dần dần lấy lại được vị thế.
Năm 2018, dù “Người lạ ơi” oanh tạc nhiều BXH nhưng khán giả vẫn nhớ đến “Chạm đáy nỗi đau” (Erik), “Rời bỏ” (Hòa Minzy), “Màu nước mắt” (Nguyễn Trần Trung Quân), “Anh đang ở đâu đấy anh” (Hương Giang),…
Năm 2019, Vpop cũng không thiếu hit ballad: “Em đã thấy anh cùng người ấy” (Hương Giang), “Tự tâm” (Nguyễn Trần Trung Quân), “Mãi mãi là một lời nói dối” (Khổng Tú Quỳnh), “Giá như cô ấy chưa xuất hiện” (Miu Lê), “Có tất cả nhưng thiếu anh” (Erik), “Đừng yêu nữa, em mệt rồi” (Min), “Anh ơi ở lại” (Chi Pu),… Sang năm 2020, Midu khi quyết định lấn sân làm ca sĩ đã ưu ái lựa chọn thể loại ballad cho ca khúc đầu tay “Anh nghĩ anh là ai”. Sau đó, Hoàng Yến Chibi cũng đánh dấu màn tái xuất sau 1 năm miệt mài với sự nghiệp diễn xuất cùng “Cánh hoa tổn thương”. Tuy cả 2 đều chưa có hit nhưng ít nhất cũng có thể thấy được, ballad vẫn là lựa chọn hàng đầu của sao Việt mỗi lần debut hoặc chuẩn bị comeback.
Nhận xét khách quan thì số lượng hit thuộc thể loại ballad trong hơn 2 năm gần đây ở làng nhạc Việt vẫn lấn át nhiều dòng nhạc khác, bất chấp nó bị chê bai cũ kĩ, ủy mị. Hơn nữa, kể cả Vpop đang vận động không ngừng theo dòng chảy của làng nhạc thế giới thì ballad vẫn là “món cũ mà ngon” để người nghe tìm kiếm sự đồng cảm, sưởi ấm trái tim hay “sống chậm, suy nghĩ khác và yêu thương nhiều hơn”.
Ở quy mô hạn hẹp hơn – con đường âm nhạc của từng nghệ sĩ, có nhiều người vì lo sợ bản thân “một màu” đã thử sức ở phong cách mới nhưng đến cuối vẫn phải tìm cách quay trở lại dòng nhạc sở trường. Minh chứng cho trường hợp này là Hương Tràm và Erik.
Bước sang 2019, Erik hoạt động cực kì năng nổ khi cho phát hành khá nhiều MV, 2 trong số đó là “Anh ta là sao” và “Đừng có mơ” đánh dấu cú lột xác trong dòng nhạc lẫn hình tượng của “hoàng tử ballad”. Thế nhưng, lượng view lẹt đẹt cùng sự thờ ơ của công chúng đã cho thấy EDM không phải lựa chọn sáng suốt của cựu thành viên MONSTAR. Và rồi khi anh trở lại với bản ballad “Có tất cả nhưng thiếu anh”, sức hút từng nguội lạnh một lần nữa lại được hâm nóng.
Tương tự, sau chuỗi hit toàn ballad, Hương Tràm cũng nỗ lực đa dạng hóa hình ảnh với bản nhạc điện tử “I Want You Now”, ra mắt cùng thời điểm với “Talk To Me” của Chi Pu. Có điều, lượng người xem của MV này không bằng 1 phần view của đối thủ khiến người hâm mộ của cô đành ngậm ngùi công nhận, Quán quân Giọng hát Việt vẫn chỉ nên trung thành với ballad.
Ngoài 2 trường hợp vốn phù hợp hơn cả với ballad trên, Tóc Tiên dù theo đuổi hình tượng cá tính, mang đậm màu Âu Mỹ nhưng những MV nhiều view nhất của cô lại thuộc “dòng nhạc quốc dân” – “Em không là duy nhất”, “Có ai thương em như anh”,… Soobin Hoàng Sơn cũng vậy. Trung thành với R&B, nhạc điện tử nhưng khi liệt kê các hit của anh, khán giả chỉ nhớ “Phía sau một cô gái”, “Xin đừng lặng im”, “Nếu ngày ấy”…
Nói vậy là để thấy, đúng là ballad đang bị cạnh tranh bởi nhiều đối thủ nhưng nhờ lịch sử hình thành lâu đời, sứ mệnh cao cả là đồng cảm, ballad vẫn đang nắm giữ vị trí không thể thay thế ở làng nhạc Việt.
Tự bản thân ballad đã có khá nhiều nhánh nhỏ như pop ballad, country ballad, rock ballad,…, trong đó thông dụng nhất vẫn là pop ballad. Theo thời gian, nó càng được biến tấu để trở nên đa dạng và bớt cũ kĩ hơn.
Về cách thể hiện: không phải cứ bi lụy, sầu não, “sến” và kéo dài từng câu chữ mới là ballad. Vpop hiện đang xuất hiện khá nhiều đối tượng đủ thực lực nâng tầm “ballad truyền thống” trở nên dứt khoát, vững vàng trong lối hát nhưng lại không khiến người nghe cảm thấy nặng nề về cảm xúc như: Nguyễn Trần Trung Quân, Văn Mai Hương, Dương Hoàng Yến,… Điểm chung ở họ, dù khác phong cách là giữ được tâm thế của một người giàu trải nghiệm, đã vượt qua nỗi đau mới nói về nó. Thế nên, “Tự tâm” có ủy mị đến mấy, Nguyễn Trần Trung Quân vẫn xử lý được tỉnh táo, Văn Mai Hương hát ballad trong “Cầu hôn” mà đến tận phân đoạn cuối khán giả mới nhận ra hay Dương Hoàng Yến trong “Không phải em đúng không” đau nhưng dứt khoát, đúng với cái cách cô rũ bỏ người đàn ông bội bạc.
Về nội dung MV: drama lên ngôi, càng nhiều twist càng trở nên hấp dẫn. Trước, MV ballad ở Vpop thường bắt đầu bằng một mô tuýp nhàm chán là cảnh chia tay, phản bội, sau đó phần lớn thời lượng sẽ tập trung diễn tả sự giằng xé, nỗi đau đớn, dằn vặt của nhân vật chính. Nhưng nay, khi “Tuesday đến thời”, mỗi MV của Hòa Minzy, Nguyễn Trần Trung Quân,… đều đầy đủ mở đầu, diễn biến, cao trào, thắt nút – mở nút như một bộ phim điện ảnh. Đặc biệt, Hương Giang còn xây dựng được Vũ trụ Tuesday với 4 phần của #AODDA đã kết thúc nhưng vẫn khiến người xem tiếc nuối.
Về ca từ: một câu hát hoặc một câu nói viral của nhân vật được coi là yếu tố sống còn giúp một ca khúc đến gần hơn với danh xưng “hit”. Khán giả có thể không nhớ hết lyric của “Phía sau một cô gái” nhưng chắc chắn rất quen với “nên anh lùi bước về sau để thấy em rõ hơn”. Khán giả cũng có thể không thuộc hết các hit của Hương Tràm, Sơn Tùng M-TP, Kai Đinh nhưng hẳn đã ít nhất một lần nghe qua “Mình hợp nhau đến vậy, thế nhưng không phải là yêu” (Em gái mưa), “Cầm tay anh, kề vai anh, nơi này có anh” (Nơi này có anh), “Sợ anh biết, lại sợ anh không biết” (Điều buồn nhất),… Cứ như vậy, ballad hoàn toàn có thể tạo trend nhờ một vài câu hát được lan truyền khắp MXH.
Ballad phù hợp với mọi lứa tuổi, mọi đối tượng, cũng là lựa chọn hàng đầu của nghệ sĩ Việt khi debut hay comeback. Thế nhưng, showbiz Việt vẫn có những trường hợp đi ngược lại xu hướng này, tức là không cần ballad vẫn tạo sóng, tạo gió. Ví dụ như: Sơn Tùng M-TP với bản hit đầu tay “Cơn mưa ngang qua”, Jack với “Hồng nhan”, Osad là “Người âm phủ”, Phương Ly cùng “Mặt trời của em”,… Hay rõ ràng vẫn trung thành với ballad nhưng Hòa Minzy chật vật mãi mới có hit “Rời bỏ”, Quốc Thiên đi hát bao năm vẫn cứ mờ nhạt… Từ những trường hợp cá biệt này có thể khẳng định một điều: ballad là phương án an toàn nhất để nghệ sĩ trẻ gây chú ý nhưng nó không phải là con đường duy nhất để dẫn họ tới hai chữ “thành công”. Là ballad, đôi khi vẫn cần một chút may mắn, đi kèm tính thức thời và sự nhạy bén của người nhạc sĩ, kết hợp sự trải nghiệm và màu sắc riêng biệt của người ca sĩ. Có như vậy, ballad mới phô bày được hết lợi thế của nó.
