Văn hóa giang hồ hay văn hóa idol độc hại?

Ranh giới nào dành cho giang hồ mạng và celeb?

Mạng xã hội và Youtube hiện nay được coi là 2 phương tiện chính giúp những tay giang hồ hóa người nổi tiếng chỉ sau vài clip nói đạo lý, vài bộ phim hành động đánh đấm rẻ tiền. Ngược lại, cũng chính 2 MXH này lại biến nhiều celeb thành... giang hồ vì lối hành xử ngông cuồng, kích động. Khác nhau về thân phận nhưng có điểm giống về bản chất, giang hồ và celeb dường như đang bị lẫn lộn trong mắt giới trẻ. 

Chỉ mới có vài trăm nghìn lượt theo dõi trên facebook hoặc Youtube, nhiều "giang hồ mạng" đã được tung hô như celeb

Hiểu đơn giản thế này, celeb trong ngành giải trí đa phần là những ngôi sao - nhóm người hoặc được đào tạo bài bản tại các trường đào tạo nghệ thuật, hoặc bước chân ra từ các cuộc thi âm nhạc, diễn xuất, gameshow, được khán giả công nhận và cũng có sản phẩm nghệ thuật được đánh giá cao. Còn giang hồ mạng, họ đơn giản chỉ là một "hiện tượng", được tung hô tại một thời điểm nhất định, có fans nhưng chỉ là fans phong trào, dễ dàng bị thay thế bởi một "hiện tượng" khác. Đã vậy, hiện tượng này còn liên quan đến khía cạnh tiêu cực, cần bị lên án và tẩy chay. Cơ bản, celeb và "giang hồ mạng" đều nổi tiếng, đều được truyền thông nhắc đến nhưng giữa một bên là tốt, một bên xấu, ắt hẳn khán giả có văn hóa sẽ biết chọn lọc để ủng hộ, theo dõi, chứ không phải đổ lỗi cho truyền thông hay MXH đang làm hư con mắt của họ. 

Lỗi có phải hoàn toàn đến từ truyền thông?

Cuối năm 2019, sau vài tháng "nổi như cồn" trên MXH, Khá Bảnh phải ra hầu tòa, đối diện bản án hơn 10 năm vì tổ chức đánh bạc phi pháp. Thế nhưng, ngày Khá đi tù, anh chẳng mảy may buồn bã, thay vào đó còn nở nụ cười thật tươi, vẫy tay thật nhiệt tình, hứa hẹn trước anh em về ngày trở lại. Khá đi tù nhưng "di sản" mà anh để lại bao gồm gu thời trang, điệu múa quạt bất hủ vẫn đang được giới trẻ lưu truyền, còn các bậc phụ huynh thì không khỏi âu lo khi phải chứng kiến cảnh học sinh xếp hàng chia tay anh Khá như xếp hàng tiễn idol Hàn đi nhập ngũ trong gần 2 năm. 

Khá Bảnh đi tù, không ít anh em lẫn người hâm mộ đến chia tay như "đưa tiễn" idol Hàn đi nhập ngũ

Khá Bảnh mất tích khỏi giang hồ, Huấn "Hoa Hồng" hùng hổ xuất hiện. Tay chơi của năm 2020 này dường như khá hơn cả anh Khá, từ độ giàu có, trải đời, đến khả năng "bốc phét" thành triết lý, đạo đức, dù ăn ở như...

Nói đi cũng phải nói lại, việc biến những tên tội phạm đầu đường xó chợ, những tay anh chị xã hội đen (gọi chung là giang hồ mạng) thành người của công chúng có bàn tay động chạm rất lớn từ truyền thông, từ mạng xã hội. Song, truyền thông chỉ đơn thuần là tấm gương phản ánh thực tại xã hội, sự phát triển và xu thế tại một thời điểm nhất định. Đời sống hiện tại hỗn loạn và lệch lạc ra sao, truyền thông đang phản ánh đúng nó như thế, có chăng họ ưu ái phản ánh khía cạnh tiêu cực nhiều hơn tích cực. Vì dễ thu hút người xem. 

Cũng phải nói thêm, từ 2019 đến nay, truyền thông phơi bày khá nhiều kẻ ác nổi tiếng núp lùm dưới ngoại hình bắt mắt, thân thế giàu "ảo". Đó là một vài sát thủ trẻ đội lốt sinh viên - bộ phận có trí thức, là cô gái trẻ nhẫn tâm sát hại cả chị họ nhưng nhầm người vì trót yêu anh rể hay đôi khi chỉ là vài cậu ấm choai choai nhưng đã tự cho bản thân cái quyền được phán xét, body shaming các bạn học là nữ sinh khác... Đây không chỉ là sự chọn lọc của các phương tiện thông tin đại chúng mà còn là sự chọn lọc của xu thế nghe, đọc khi ở bất kì đâu, đã là nhân vật truyền thông thì không thể là những người bình thường. Hoặc họ phi thường, hoặc họ bất thường, hoặc là anh hùng của xã hội, nếu không cũng phải là một tội đồ, tội phạm đang cần lên án, xử lý theo chế tài pháp luật. 

Rõ ràng, truyền thông đang làm rất tốt nhiệm vụ soi chiếu thực tại đời sống - nơi mà cái ác thường được chú ý và bàn tán sôi nổi hơn cái thiện. Truyền thông chẳng sai khi ngày càng có nhiều kẻ ác, giang hồ mạng lộng hành bởi nhìn mà xem, khi họ khai thác về những nhân vật chính diện trong các gameshow nhân văn như Người đương thời, Người xây tổ ấm,... mấy ai còn nhớ nổi người thiện gương mặt ra sao, hành động thế nào? Thay vào đó, người trẻ có xu hướng tìm kiếm thông tin, lan truyền tin tức về sát thủ Luyện, về những kẻ giết người đeo kính, gắn mác sinh viên...

Nói vậy không có nghĩa là đổ lỗi cho xu thế chọn lọc tin tức tiêu cực của công chúng, đặc biệt là khán giả trẻ. Họ không hoàn toàn sai khi dành sự quan tâm cho Khá Bảnh, cho Huấn "Hoa Hồng" thay vì tập trung vào học tập, vào làm việc bởi thứ họ cần là những câu chuyện mới mẻ để giảm bớt đi sự tẻ nhạt của cuộc sống đời thường. Họ cũng chẳng sai khi học thuộc làu làu những câu đạo đức trong sách in chui của "thầy Huấn" dù biết chắc sáo rỗng và vô bổ nhưng nó làm phong phú thêm các cuộc tranh luận trên mạng xã hội. Truyền thông có tiêu chí phản ánh, khán giả có nhu cầu tìm kiếm thông tin. Mối quan hệ này vốn đã song hành cả hàng chục năm nên đừng trách truyền thông thiếu trách nhiệm, trách người đọc thị hiếu thấp bởi các nhà đạo đức còn chưa tìm ra câu trả lời thuyết phục cho câu hỏi: tại sao thời nay kẻ ác lại được tung hô, còn anh hùng tình nguyện về "ở ẩn"?

Hay chính người trẻ đang chủ động tìm đến văn hóa idol độc hại?

Không ai có thể ép buộc một người đã đủ tuổi nhận thức phải "quay xe" nếu họ không muốn, cũng không ai có thể chui vào đầu cả một bộ phận để giúp họ sửa chữa tư tưởng sai lệch về idol. Điều chúng tôi muốn nói đến ở đây là nếu họ không tự nguyện bị hấp dẫn bởi văn hóa giang hồ, tình nguyện để nó dẫn dắt, cao hơn là hạnh phúc khi được tung hô thần tượng, KHÔNG MỘT AI có thể bắt ép được họ. Sự tiếp nhận giờ đây đã không còn là thụ động, nhiều người chủ động tìm tới những giang hồ mạng, chăm chỉ xem livestream, bắt chước mọi trào lưu mà dường như không có sự kháng cự nào. Thứ văn hóa mạng này sẽ không được hình thành và càng không thể phát triển nếu không có người tung, kẻ hứng và càng không có điều kiện sinh sôi nếu người xem không tạo điều kiện để nó nó len lỏi trong từng ngóc ngách đời sống, thậm chí còn có ý thức áp dụng nó cả vào thực tế.