Nghệ sĩ nhà SM và câu chuyện không hồi kết quanh vấn đề "hợp đồng"

Tại Hàn Quốc, SM là công ty nổi tiếng và sức ảnh hưởng lớn tới ngành công nghiệp giải trí. Quyền lực của công ty này không chỉ được sử dụng trên thị trường nhạc số, thâu tóm các công ty nhỏ… mà còn đè nặng lên chính các thần tượng trực thuộc công ty này.

Dư luận từng bàng hoàng với 3 trường hợp "đào tẩu" khỏi EXO và đòi khởi kiện công ty của 3 thành viên người Trung Quốc Kris, Luhan và Tao. Thế nhưng, phải nhắc lại rằng, những cựu thành viên EXO này không phải là những trường hợp đầu tiên dính dáng đến những tranh cãi đến mức phải đâm đơn kiện công ty. Từ rất lâu trước đó, SM đã nổi tiếng với khả năng tạo ra nghệ sĩ và "khai tử" nghệ sĩ chỉ với một công cụ - hợp đồng.

"Đế chế" SM bắt đầu lớn mạnh kể từ năm 1996, khi H.O.T làm dậy sóng cả một nền âm nhạc Hàn Quốc với định nghĩa mới - nhóm nhạc thần tượng. Thế nhưng, kể từ đó đến nay, đã có biết bao nhiêu mặt tối của công ty này bị phanh phui, bằng cách này hay cách khác.

Sau khi Seo Taiji & The Boys tan rã, H.O.T đã cứu lấy nền công nghiệp Kpop đang chết dần. Những ca khúc hit như Candy, Happiness... vẫn thường xuyên được gà nhà SM biểu diễn lại. H.O.T phát hành 5 album, tất cả đều thành công vang dội. Thế nhưng, vào năm 2001, khi vẫn đang trên đỉnh cao danh vọng, H.O.T bất ngờ tan rã trong sự bàng hoàng của công chúng.

H.O.T

Nguyên nhân H.O.T tan rã được cho là vì vấn đề hợp đồng. Ở thời điểm cần ký lại hợp đồng, SM chỉ đưa ra những bản hợp đồng riêng lẻ cho các thành viên với tư cách cá nhân, chứ không phải tiếp tục với tên gọi H.O.T. Khi đó, chỉ Kangta và Mun Heejun ở lại SM với tư cách ca sĩ solo; Jang Woohyuk, Tony Anh, và Lee Jaewon chuyển sang công ty khác, lập nhóm JTL. Nguyên nhân tại sao cả nhóm không ký tiếp với SM, khi công ty đã đưa họ lên đỉnh vinh quang, chưa bao giờ được tiết lộ. Tin đồn tập trung vào vấn đề thiếu công bằng và minh bạch tài chính. Đây cũng là nguồn gốc của khái niệm “hợp đồng nô lệ” mà sau này fan Kpop hay hình dung về mối quan hệ công ty SM và nghệ sĩ. Nhưng dù lý do là gì, JTL cũng đã chọn con đường ra đi lặng lẽ.

Thế nhưng ngay sau đó, sự việc lại trở nên nghiêm trọng hơn. JTL kể từ khi bắt đầu hoạt động dưới sự quản lí của một công ty “không phải là SM” thì nhóm nhạc này hoàn toàn “tàng hình” trên các phương tiện truyền thông. Có thông tin cho rằng SM đã gửi tối hậu thư tới tất cả các đài truyền hình rằng sẽ không cho tất cả các ca sĩ của mình tham gia chương trình của họ nếu có sự xuất hiện của JTL.

JTL

Trong vòng 2 năm, JTL cũng phát hành album, nhưng bài hát, MV của họ chưa bao giờ được xuất hiện trên truyền hình, và nhóm cũng không hề được biểu diễn theo ý mình. Trong một chương trình sau này, Jang Woo Hyuk cũng từng tiết lộ anh không có quan hệ tốt với công ty quản lý cũ vì những điều khoản trong hợp đồng. Thậm chí, nhiều người tin rằng, một bài hát trong album đầu tay của JTL có đoạn lời giận dữ chính là gửi đến SM:

"Hãy cẩn thận đấy...

Chúng tôi không dễ dàng thất bại như thế đâu

Chúng tôi không yếu đuối như các người nghĩ đâu... 

Chúng tôi sẽ tiếp tục cuộc chiến này và sẽ thắng cho đến khi các người thất bại...

Chúng tôi sẽ làm các người bẽ mặt...

Chúng tôi đang làm đấy..."

(Mistake - JTL)

Bị kìm hãm trong 2 năm, vào năm 2003, JTL đã hoàn toàn biến mất khỏi bản đồ showbiz Hàn như thế!

H.O.T là trường hợp đầu tiên, nhưng chắc chắn không phải trường hợp cuối cùng. Sau H.O.T 1 năm, nhóm nữ đình đám S.E.S cũng bất ngờ tan rã trong sự bàng hoàng của biết bao người. Và lý do, tất nhiên, không hề được công ty tiết lộ khi ấy. Năm 2013, khi tham gia một talkshow, thành viên Eugene đã khiến nhiều người sốc nặng khi tiết lộ sự thật đằng sau nguyên nhân khiến S.E.S tan rã: “Bada, Shoo và tôi muốn làm mới lại bản hợp đồng, nhưng SM đã muốn chúng tôi từng người ký riêng. Những nhóm nhạc nữ thần tượng bây giờ có thể tự quảng cáo hình ảnh cá nhân đồng thời với quảng cáo hình ảnh nhóm vì vậy họ không cần phải tan rã, nhưng ở thời của chúng tôi thì không hề có những điều như vậy. Tại thời điểm đó, nếu chúng tôi quảng cáo hình ảnh cá nhân thì cảm tưởng như chúng tôi đang phản bội lại chính các thành viên trong nhóm. Vì vậy chúng tôi luôn làm mọi thứ cùng nhau như cho cả ba người."

S.E.S

Tiếp đó, năm 2003, SM cũng có một cuộc chia tay ồn ào với Shinhwa. Rất may mắn khi Shinhwa không tan rã như 2 nhóm anh chị của mình, nhưng để trở thành nhóm nhạc thần tượng lâu đời nhất Hàn Quốc như hôm nay, họ đã phải đấu tranh với không biết bao nhiêu khó khăn bắt nguồn từ chính công ty quản lý cũ.

Tại buổi họp báo năm 2003, SM cho biết công ty đã cố gắng đạt được thỏa thuận về tài chính với nhóm, nhưng Shinhwa không chấp nhận. Shinhwa từ chối mức giá mà SM đưa ra, và quyết định xem xét lời mời của một số công ty khác. Nhưng Shinhwa lại tiết lộ, giống với trường hợp của H.O.T, sau khi hết hạn hợp đồng, SM chỉ đưa ra những bản hợp đồng mới cho 5/6 thành viên (trừ Dongwan). Với cá tính của Shinhwa, cả 6 thành viên đã dứt áo ra đi.

Nhưng sự ra đi của họ cũng không hề dễ dàng. SM dẫu không gây áp lực cho các nhà đài như trường hợp của JTL, nhưng công ty này lại giữ bản quyền toàn bộ bài hát cũ của Shinhwa và cả chính tên nhóm. Nhiều thông tin khi ấy cho rằng, để Shinhwa được tiếp tục hát những bài hát ấy, trưởng nhóm Eric đã phải trả cho SM một khoản khổng lồ. Trong khi đó, vấn đề quanh bản quyền cái tên Shinhwa lại kéo dài dai dẳng với nhiều bên liên quan, và chỉ thật sự kết thúc vào tháng 5/2015.

Shinhwa

Trường hợp Shinhwa là hiếm hoi trong những vụ lùm xùm của idol nhà SM khi quyết định bỏ công ty, toàn bộ thành viên rời đi cùng nhau, và tiếp tục duy trì Shinhwa cho tới ngày nay. Tất nhiên, không phải nhóm nhạc nào cũng có đầy đủ mọi yếu tố để "dứt áo ra đi" nguyên vẹn như Shinhwa, nên câu chuyện hợp đồng của gà nhà SM vẫn tiếp tục kéo dài đến các thế hệ sau.

Có lẽ vì rút kinh nghiệm từ những câu chuyện trong quá khứ, khi Kpop bắt đầu chuyển giao sang thế hệ thứ 2, mà mở đầu là DBSK, SM cũng có những thay đổi toàn diện trong hợp đồng với gà nhà, mà cụ thể là những bản hợp đồng kéo dài đến mức báo chí và công chúng vẫn thường gọi là "hợp đồng nô lệ".

DBSK, Suju, SNSD, SHINee, f(x), EXO… đều gia nhập SM từ khi còn rất nhỏ tuổi. Sulli (f(x)) gia nhập SM khi mới học lớp 5, Jessica (SNSD) được tuyển trạch viên của SM phát hiện khi cô mới 12 tuổi, Yunho (DBSK) trở thành thực tập sinh khi 13 tuổi… Những cô bé, cậu bé này vẫn còn đang độ tuổi cắp sách tới trường, nhưng để theo đuổi ước mơ ca hát, họ đã phải bán gần như toàn bộ thời gian cho các phòng thu, phòng tập. Không ít người trong số họ đã phải vừa tập luyện, vừa làm thêm để kiếm tiền chi trả mức phí cắt cổ của các trung tâm đào tạo SM, như trường hợp của Jaejoong.

Để trả lại những khoản đầu tư từ SM, hầu hết các idol đều phải ký hợp đồng dài hạn. Yoona (SNSD) ký kết bản hợp đồng ràng buộc trong suốt 13 năm với SM, giống như DBSK. Trong khi đó, Super Junior cũng chịu sự quản lý của SM từ 5 đến 13 năm, tùy vào tiềm năng phát triển của mỗi thành viên. Có thể thấy, SM nổi tiếng về khả năng lăng xê idol, đồng thời cũng đang là công ty đứng đầu về khoảng thời gian nhốt “gà” kỷ lục lên tới 13 năm. Trong khi đó ở những công ty khác chẳng hạn như YG, JYP và DSP mỗi hợp đồng có thời gian ngắn hơn nhiều, như Big Bang 5 năm, Wonder Girls 7 năm, SS501 5 năm...

Không chỉ phải ký hợp đồng với công ty quản lý trong 5 đến 20 năm, các ngôi sao SM còn bị buộc phải làm việc cật lực suốt 20 tiếng đồng hồ mỗi ngày. Ngoài việc ghi âm, tập luyện, biểu diễn, đóng phim…, họ còn phải tham gia các chương trình giải trí trên sóng phát thanh, truyền hình và đi tour. SNSD có lúc phải chạy tour liên miên khắp các nước châu Á và hậu quả là ai trong số họ cũng tỏ rõ vẻ mệt mỏi, kiệt sức.

Điều quan trọng là đi cùng số năm bị “trói” kỷ lục, các bản hợp đồng của SM còn có nhiều điều khoản rất đáng sợ. Theo quy định của SM Entertainment, nếu Han Geng (cựu thành viên của Super Junior) đi muộn hoặc vắng mặt trong các buổi tập, anh sẽ bị phạt 10 nghìn won trong lần vi phạm đầu tiên và 20 nghìn won trong lần vi phạm thứ hai. Trong các hoạt động của Super Junior, nếu vắng mặt thì anh sẽ phải chi trả toàn bộ khoản thiệt hại. Do vậy, Han Geng đã không dám vắng mặt trong các buổi làm việc của nhóm dù bị ốm hay có công việc cá nhân.

Thế nhưng, "con giun xéo lắm cũng quằn", với những bản hợp đồng khắc nghiệt như vậy, hẳn nhiên sẽ có lúc nghệ sĩ đứng lên đáp trả. Năm 2009, 3 thành viên Jaejoong, Junsu và Yoochun bất ngờ đâm đơn kiện SM khi DBSK đang ở trên đỉnh phong độ. Lý do kiện là bản hợp đồng 13 năm quá dài, và phân chia lợi nhuận không hợp lý. Vụ scandal của nhóm nhạc hàng đầu làn sóng Hàn khiến cổ phiếu công ty SM rớt giá thê thảm, fan ăn không ngon ngủ không yên.

JYJ

Sau 3 tháng đấu tranh, Tòa án quận Seoul đã tuyên bố SM không được can thiệp vào các hoạt động cá nhân của 3 thành viên. Jaejoong, Junsu và Yoochun rời đi, lập nhóm JYJ ở công ty C-Jes Entertainment. Nhưng án kiện nhập nhằng vài năm, khi SM kiện ngược lại JYJ. Năm 2011, SM vẫn tiếp tục phải bồi thường vì hành động “ngáng chân” gà cũ. Sau khi đã được tự do, JYJ từng chia sẻ họ chỉ ước được ngủ 2 tiếng mỗi ngày. Trong những năm ở công ty SM, lương của họ gần như không hề tăng, trong khi lợi nhuận bán đĩa, biểu diễn vẫn tăng đều.

Nhưng SM đã chứng tỏ quyền lực của mình, bằng cái cách mà họ đã làm với JTL trước đây. JYJ sau gần 7 năm chia tay công ty quản lý chỉ được xuất hiện trên sóng truyền hình vỏn vẹn trên dưới 5 lần. Họ không hề được xuất hiện trên bất kì show âm nhạc, chương trình thực tế nào để quảng bá, dù lượng album vẫn cao ngất.

Cũng trong cùng năm, vào tháng 12/2009, SM lại tiếp tục chứng kiến một sự ra đi ồn ào không kém, khi Han Geng quyết định khởi kiện SM ngay trong thời điểm Suju đang gây bão toàn cầu với siêu hit Sorry Sorry. Nguyên nhân thông báo với công chúng vẫn là lý do muôn thuở: thời hạn hợp đồng và vấn đề tài chính. Han Geng cho rằng bản hợp đồng 13 năm là trái luật, bất hợp lý. Anh tố SM bắt anh phải nhận làm những nhiệm vụ ngoài hợp đồng, không được nghỉ ốm, khiến anh mắc bệnh thận. Năm 2010, tòa án bác bỏ tất cả hợp đồng mà Han Geng đã ký. Han Geng trở về Trung Quốc, phát triển sự nghiệp solo.

Han Geng

Mãi trong thời gian gần đây, Han Geng mới tiết lộ rõ hơn lý do anh rời SM bằng con đường kiện tụng ồn ào như vậy. Anh thừa nhận động lực lớn nhất để anh làm ca sĩ là để kiếm tiền, giúp cha mẹ có cuộc sống tốt hơn. Nhưng vì là nghệ sĩ nước ngoài đầu tiên ra mắt ở Hàn Quốc, nên thời điểm đó có rất nhiều hạn chế về luật, như hạn chế trình diễn, quảng cáo, chương trình truyền hình. Năm đầu tiên hoạt động cùng Suju, anh chỉ nhận được 650 USD.

Han Geng muốn đóng phim, nhưng SM trao cơ hội cho thành viên khác. Vì là người Trung Quốc, nên Han Geng gặp nhiều khó khăn về mặt ngôn ngữ khi quảng bá ở Hàn. Tất cả những căng thẳng dồn nén đã bùng nổ. “Tôi đã thu thập tất cả tài khoản ngân hàng, hồ sơ y tế..., đi đến văn phòng luật để bí mật chuẩn bị án kiện công ty. Để công ty không nghi ngờ, tôi liên lạc với quản lý qua email, lén tới văn phòng luật trong 2 tiếng đồng hồ rảnh sau khi kết thúc lịch làm việc”, Han Geng cho biết.

Nhưng Han Geng may mắn hơn những JTL, JYJ rất nhiều bởi anh là người Trung Quốc. Sau vụ kiện ầm ĩ ấy, Han Geng trở về hoạt động tại quê nhà - nơi mà SM hoàn toàn không đủ tiếng nói và quyền lực để áp đặt lên các đài truyền hình cùng báo chí để ngăn cản mọi hoạt động của anh. Và cũng chính sự ra đi này của Han Geng là tiền lệ cho những cuộc "chạy trốn" về sau của nhiều thần tượng người Trung dưới trướng SM.

Kris

Năm 2014, Kris bắt đầu cho những vụ kiện của EXO với SM. Khi ấy, MBN cũng cho biết đơn kiện của Kris viết rằng SM đối xử với anh ấy như một đồ vật chứ không phải một nghệ sĩ. Công ty không cung cấp cho Kris kế hoạch hợp lí cho tương lai. Ngoài ra, SM còn không tôn trọng lựa chọn và vấn đề sức khỏe của Kris. SM tự quyết định lịch làm việc và tước đi những quyền cơ bản của anh.

Theo chia sẻ của một fan, trong buổi ghi hình vào mùa xuân của CCTV, Kris đã phải chạy vào nhà vệ sinh trên 10 lần để nôn và SM chỉ ném cho Kris một ít thuốc mà không thèm kiểm tra nguyên nhân anh ấy bị ốm. Hơn nữa, sau buổi ghi hình, Kris còn liên tục bị quản lý khiển trách trong hành lang.

Tao

Tao cũng từng bị sốt trong một sự kiện âm nhạc. Dù đã cố gắng diễn hết sức mình, nhưng Tao vẫn bị quản lý của SM nạt nộ và ép đi nhanh. Luhan cũng không nhận được những điều trị thích hợp khi anh bị thương. Chính vì lẽ đó, lần lượt Luhan và Tao nối gót Kris, đâm đơn khởi kiện SM và trở về quê nhà Trung Quốc hoạt động.

Dẫu rằng nhiều người đã lên án Kris, Luhan và Tao "ăn cháo đá bát", nhưng số khác lại cho rằng "không có lửa làm sao có khói". Nếu SM đối xử tốt với nghệ sĩ của mình, liệu gà nhà có lần lượt ra đi nhiều như thế? 

Luhan

Bản chất của mọi công ty giải trí tại Kpop vẫn là các công ty kinh doanh. Chính vì thế, việc đầu tư nhằm thu lời của họ là một điều tất yếu. Thế nhưng, với cùng bản chất kinh doanh, JYP, YG hầu như không có những vụ lùm xùm với nghệ sĩ quanh vấn đề hợp đồng, thì SM lại vướng phải quá nhiều những trường hợp ra đi ồn ào từ trong quá khứ cũng chính bởi hợp đồng.

"Khai tử" H.O.T, S.E.S, chèn ép JTL, JYJ, tranh chấp bản quyền với Shinhwa, hợp đồng nô lệ và điều khoản bất công khiến những thành viên người Trung Quốc lần lượt khởi kiện, có lẽ những vụ ồn ào này mãi mãi sẽ là những "vết nhơ" không thể xóa nhòa trong lịch sử phát triển của SM, dù cho công ty này có lớn mạnh về sau đến thế nào đi chăng nữa.