Sao Vpop và câu chuyện đạo nhạc đầy nhức nhối

Thứ năm, 24/03/2016 15:14

Đạo nhạc, đạo beat là một vấn đề khiến nhiều sao Vpop lao đao trong thời gian qua, đồng thời cũng gây không ít băn khoăn cho người hâm mộ.

Đạo nhạc và lý do muôn thuở - "mượn beat"

Nhắc đến vấn đề đạo nhạc, mượn beat, nhiều fan trung thành của Vpop sẽ nghĩ ngay đến Sơn Tùng M-TP, khi nam ca sĩ trẻ này liên tiếp vướng những chỉ trích quanh vấn đề này kể từ khi trở nên nổi tiếng. Nhưng Sơn Tùng không phải trường hợp duy nhất.

Để "ăn theo" trào lưu "đắng lòng" gây sốt trong cộng đồng mạng một thời gian rất dài, Only C đã tung ca khúc Đắng lòng thanh niên. Bài hát được chia sẻ với tốc độ chóng mặt trên các diễn đàn âm nhạc và được fan khen ngợi tới tấp, thế nhưng kèm theo những thành tích đó là thái độ chỉ trích cùng những lời chê bai từ một bộ phận fan yêu nhạc.

Nhạc sĩ Only C

Theo nhiều fan nhạc Âu Mỹ, Đắng lòng thanh niên có giai điệu rất giống Bailando của nam ca sĩ người Tây Ban Nha, Enrique Iglesias. Nghi án trên một lần nữa làm dấy lên câu chuyện đạo nhạc, vốn đã xôn xao trong dư luận từ lâu.

Tuy nhiên, trước những chỉ trích, Only C một mực khẳng định không đạo nhạc mà chỉ mượn beat của Bailando. Lời giải thích này khá giống với câu trả lời của Sơn Tùng M-TP khi nghi án đạo nhạc trong ca khúc Em của ngày hôm qua bùng nổ.

Từ đây, người yêu nhạc lại phải băn khoăn tự hỏi: Phải chăng đạo nhạc là sai, còn mượn beat thì không thành vấn đề?

Beat nhạc là gì và tầm quan trọng của beat nhạc

Trong âm nhạc, thuật ngữ beat được sử dụng với nghĩa là nhịp, phách. Khi dùng để tính số nhịp đập trong một khuôn nhạc thì beat gọi là nhịp (ví dụ: nhịp 2/4, nhịp 4/4, nhịp 6/8…). Khi dùng để chỉ 01 lần nhịp đập, beat được gọi là phách nhạc (đoạn này ngân dài 3 phách, nghỉ 2 phách…).

Nhạc sĩ Tuấn Khanh giải thích: “Loại beat nhạc đang nói đến là phần đệm của những ca khúc thịnh hành trên thị trường đã cắt ra phần lời ca như một loại karaoke. Tác giả và nhà sản xuất có thể cho phép việc cover (hát lại) nguyên bản của bài hát này trên nền nhạc đó. Nhưng mọi hình thức “ngẫu hứng” khác (modify) trên nguyên bản nền tảng đó hoàn toàn bị coi là phạm pháp (violation of law) nếu như không thông qua một hợp đồng”.

Nhạc sĩ Tuấn Khanh

Trong khi hát, ca sỹ phải nắm vững nhịp (beat) và dàn nhạc cũng đảm bảo giữ vững nhịp (beat) để phối hợp với ca sỹ. Tất cả những người thực hiện bản nhạc đều phải tuân thủ theo beat để phối hợp với nhau thành bản nhạc hoàn chỉnh. Các nhạc cụ khác như string, lead, background, solo và giọng hát… đều bám theo beat do bộ trống hoặc quạt chả tạo ra. Do vậy, beat là một yếu tố quan trọng. Không chỉ cùng với giai điệu, phần lời cấu thành nên một ca khúc, beat còn là một trong những mối liên hệ chung cho quá trình phối hợp các bộ phận của một bản nhạc với nhau.

Mượn beat không phải đạo nhạc?

Trở lại với trường hợp của Sơn Tùng M-TP và Only C, cả 2 ca sĩ đều một mực phủ nhận việc đạo nhạc và giải thích rằng mình chỉ mượn beat nhạc. Nói về ca khúc Đắng lòng thanh niên bị nghi đạo nhạc, Only C chia sẻ: “Tôi không muốn chối bỏ việc mình mượn beat của ca khúc Bailando. Nhưng với cách xử lý sáng tạo, ca khúc Đắng lòng thanh niên lấy ý tưởng từ trào lưu đắng lòng được giới trẻ sử dụng nhiều trong thời gian qua. Trên nền nhạc của Bailando, tôi đã phát triển, viết thêm giai điệu cùng temple mới hoàn toàn''.

Đắng lòng thanh niên - Only C

Bailando - Enrique Iglesias

Phạm Toàn Thắng, tác giả của hàng loạt bản hit đình đám như Cô bé mùa đông, Chạy mưa, Tìm, Bốn chữ lắm,... thể hiện sự đồng tình với quan điểm này: “Âm nhạc đương đại của nước ta phát triển rất nhiều năm rồi và có rất nhiều ca khúc. Có lẽ không ai dám tự vỗ ngực mình bảo âm nhạc mà họ tạo ra là không có sự ảnh hưởng hay kế thừa của một ai trước đó. Đôi khi, việc tình cờ giống nhau người sáng tác cũng không hề biết. Đôi khi có 1 vài câu hát, 1 giai điệu hơi giống thì không là vấn đề lắm".

Ngay đến nhạc sĩ Nguyễn Cường, một trong những cây đại thụ của làng nhạc Việt Nam cũng cho rằng việc mượn beat là chuyện hoàn toàn bình thường: "Việc khẳng định Sơn Tùng đạo nhạc hay ăn cắp trí tuệ là không đúng. Từ những năm 1980, khi học nhạc ở Học viện Âm nhạc, tôi đã trải qua một thời gian đào tạo do giáo viên người Nga dạy, tức là làm giai điệu trên bản hòa thanh có sẵn. Đây là một môn học chính thức ở một trường chuyên về âm nhạc. Vậy thì việc sử dụng bản beat có sẵn là hoàn toàn hợp lý, và đây cũng là xu hướng làm bài hát của giới trẻ Việt Nam hiện nay mà trên thế giới đã áp dụng cách đây trăm năm. Vấn đề ở đây là khán giả có chấp nhận xu hướng đó không lại là một câu chuyện khác. Phải khẳng định lại với các bạn là dùng bản hòa thanh có sẵn thì không thể gọi là ăn cắp nhạc".

Nhạc sĩ Phạm Toàn Thắng

Bằng những phân tích của riêng mình, người trong cuộc cũng như giới chuyên môn khẳng định việc mượn beat của ca khúc khác để hoàn thiện sáng tác của mình là không vi phạm luật. Thực tế, âm nhạc nói chung hay beat nói riêng luôn chứa những vòng hợp âm đẹp để tạo nên những giai điệu hay và hợp tai người nghe. Vòng hợp âm là chuỗi những nốt nhạc bất biến do đó dễ dẫn đến rất nhiều bài hát có chung vòng hợp âm, nghĩa là có chung cách phát triển giai điệu theo hợp âm giống nhau. Khi sáng tác một giai điệu mới trên beat nhạc của những bài hát có sẵn, người sáng tác sẽ nghiễm nhiên có sẵn vòng hợp âm của ca khúc gốc để viết theo. Như vậy, nếu làm tốt, các nhạc sĩ sẽ có thể tạo nên những ca khúc mới, khác biệt hoàn toàn nhờ việc kết hợp những hợp âm nói trên với những sáng tạo riêng của bản thân.

Thậm chí, trong giới sáng tác trên thế giới, nhạc sĩ thường được thuê để viết giai điệu và lời ca trên một nền nhạc beat (hòa âm, phối khí) có sẵn do nhà sản xuất âm nhạc cung cấp. Chính vì vậy, việc một nhạc sĩ viết ca khúc trên nền nhạc beat có sẵn là hợp pháp và hoàn toàn bình thường.

Đúng luật nhưng kém sáng tạo

Vpop là nền âm nhạc cập nhập xu hướng rất nhanh. Năm 2015, Vpop quay cuồng trong các dòng nhạc sôi động, trong đó có nhạc điện tử (EDM). Đây cũng là một trong những nguyên nhân các nghệ sĩ thích việc sử dụng nhịp beat hoặc mẫu âm sample của nghệ sĩ nước ngoài.

Khắc Hưng, chủ nhân của những ca khúc hit như Con đường tôi (Trọng Hiếu), Yêu (Min) chia sẻ: "Tôi thấy việc mua beat nhạc, sample để sáng tác là chuyện bình thường. Theo luật, điều này không có gì sai. Có người bán ắt phải có người mua".

Phạm Toàn Thắng cũng hoàn toàn đồng ý với quan điểm này. Nhạc sĩ Dấu mưa chia sẻ: "Sáng tạo trên một nền tảng có sẵn cũng coi như người đã kế thừa. Nếu nghe nhạc của Coldplay, mọi người sẽ biết nhóm nhạc này sử dụng sample rất nhiều và họ ghi nguồn cũng rất kỹ càng. Tôi đã sử dụng lại một chút chất liệu bài Hòn vọng phu của tác giả Lê Thương trong khi sáng tác Bốn chữ lắm. Tôi đã sửa đổi làn giai điệu đó một chút để nó dễ thương, trẻ trung dễ thương hơn. Tôi cũng chưa bao giờ phủ nhận việc mình lấy cảm hứng từ sáng tác của nhạc sĩ Lê Thương".

Bốn chữ lắm được chính Phạm Toàn Thắng thừa nhận lấy cảm hứng từ bài Hòn vọng phu

Khắc Hưng cho rằng việc tự sáng tác hay sử dụng beat nhạc có sẵn là do thói quen làm việc của từng người. Có người phải nghe một thứ sẵn có mới có thể nhào nặn nên cái mới nhưng có người sáng tác dựa trên cảm hứng và kỹ thuật riêng: "Beat của nghệ sĩ nước ngoài tạo nên rất hay. Lúc đầu dựa vào những thứ sẵn có sẽ khá hấp dẫn nhưng về lâu về dài sẽ không ổn. Nếu ngay từ đầu không phải là sự sáng tạo của mình thì ca khúc đó sẽ mai một đi, không còn giá trị lâu dài".

Mượn beat và ăn cắp beat: Ranh giới mong manh

Dù việc vay mượn beat để sáng tạo nên những tác phẩm mới cho riêng mình là không phạm pháp, thế nhưng ranh giới giữa vay mượn và ăn cắp toàn bộ beat thực tế rất mong manh. Điển hình như trường hợp của Sơn Tùng M-TP, không chỉ vay mượn beat, Sơn Tùng còn bê y xì nhạc nền của một số ca khúc vào sáng tác của mình, mà cụ thể là Em của ngày hôm qua sử dụng beat của Every Night (EXID).

Em của ngày hôm qua - Sơn Tùng M-TP

Every Night - EXID

Năm 2014, Hoàng Tôn khiến cư dân mạng xôn xao khi ca khúc Dành cho em do anh sáng tác có phần beat giống hệt một ca khúc Hàn Quốc. Đó là bài Only One Love của nhóm The One. Có ý kiến cho rằng Hoàng Tôn đã "đạo" phần beat của Only One Love, vì cả hai nghe khá giống nhau.

Ca khúc Dành cho em của Hoàng Tôn...

... được cho là có phần beat giống hệt Only One Love của nhóm nhạc Hàn Quốc The One

Cũng trong năm đó, nhóm nhạc FBBoiz đã phải trả lại giải thưởng Bài hát của tháng (tháng 9/2014) của chương trình Bài hát Việt do ca khúc Tương tư được trao thưởng sáng tác trên một beat nhạc nước ngoài trên mạng

Thực tế, ở nước ngoài, tình trạng vay mượn beat của những ca khúc khác không hiếm. Nhưng cái khác biệt là “sự vay mượn ấy luôn được biến hóa thành cái riêng bởi sự sáng tạo của người viết”. “Nếu không thể sáng tạo nên hợp âm riêng, người viết ca khúc có thể mượn ý tưởng từ vòng hợp âm có sẵn. Nhưng sự vay mượn chỉ được phép dừng lại ở đó, thậm chí sự vay mượn có vẻ hợp pháp cũng phải che dấu đi bằng một bản hòa âm phối khí hoàn toàn mới bởi trong ca khúc, người sáng tác cần thể hiện sắc thái, cá tính riêng biệt” - nhạc sĩ Lê Quang chia sẻ.

Nhóm FBBoiz phải trả lại giải thưởng cũng vì vấn đề mượn beat

Hung Up - một ca khúc do Madonna và Stuart Price đồng sáng tác là một trong những ví dụ điển hình cho thấy sức sáng tạo tuyệt vời dù mượn beat từ ca khúc khác. Lấy cảm hứng từ câu intro và vòng hòa âm của câu intro này, Hung Up đã trở thành một tác phẩm biến tấu nghệ thuật và được nhiều người yêu thích.

Ở Việt Nam, việc sử dụng nguyên xi beat để sáng tác thường diễn ra trong giới underground. Tuy nhiên, vì chỉ hoạt động chủ yếu trên mạng Internet mà không đem ra kinh doanh, thi thố để kiếm lợi nhuận, nên những sản phẩm này chưa gây ảnh hưởng gì quá nghiêm trọng liên quan đến vấn đề quyền tác giả, sở hữu trí tuệ.

Ca khúc Hung Up của Madonna được đánh giá cao về tính sáng tạo dựa trên phần intro quen thuộc

Với trường hợp sử dụng toàn bộ beat vào ca khúc mới và mang đi kinh doanh, kiếm lợi nhuận thì đây lại là hành động đáng lên án. Khi vụ việc của Sơn Tùng gây xôn xao dư luận, nhạc sĩ Dương Khắc Linh đã thẳng thắn chia sẻ: "Nếu lấy một bản hoà âm đã có sẵn của một ca khúc đã được ra mắt của một ca sĩ khác và viết một giai điệu mới lên thì vẫn bị gọi là lấy cắp vì hiển nhiên chưa được sự đồng ý của tác giả. Hơn nữa, khi ca sĩ đã thu lợi nhuận từ việc biểu diễn những ca khúc này, bán nhạc chuông nhạc chờ từ những ca khúc này thì lại càng phạm luật".

Dương Khắc Linh là một trong những nhạc sĩ Việt hết sức lên án chuyện đạo nhạc

Kết

Mượn beat để phổ lời không phải là chuyện hiếm trên thế giới. Nhưng khi được đưa ra biểu diễn và quảng bá, hầu hết các ca sĩ đều phải ghi rõ nguồn. Thế nhưng, hiện tượng này ở Việt Nam có vẻ không hề được coi trọng. Mượn beat nhưng vẫn đề tên tác giả là chính mình. đến khi bị phát hiện thì lại im lặng chờ dư luận lắng xuống, đó là điều khiến nhiều sao Vpop mất điểm với khán giả.

Một ca sĩ mượn beat sẽ không thể bị quy kết đạo nhạc nếu họ biết cách tạo nên những sản phẩm dành cho riêng mình. Ngược lại, với việc sử dụng toàn bộ beat để sáng tác và thu lợi nhuận mà không đảm bảo được đầy đủ quyền sử dụng bản beat thì hành động đó là vi phạm pháp luật.

Ngoài vấn đề pháp luật, điều quan trọng hơn ở mỗi sản phẩm bị quy kết đạo beat đó chính là tính sáng tạo và bản sắc cá nhân. Với một người làm nghệ thuật, ai cũng hiểu rằng từng bản nhạc, từng ca khúc… đều là những đứa con tinh thần chứa biết bao mồ hôi và tâm sức của người sản xuất.

Với người bị lấy beat, họ đã bị đánh cắp chính mồ hôi, nước mắt và những tâm huyết của bản thân. Ngược lại, với những nhạc sĩ vô tư sử dụng beat của người khác, họ đã vô tình đánh đổi cá tính âm nhạc để dành lấy một sản phẩm chắp vá, không có tính sáng tạo. Thậm chí theo chia sẻ của nhạc sĩ Lưu Thiên Hương, thì hành động đó không khác gì sự sáng tạo nửa vời. "Không thể phủ nhận các em chính là những người đưa âm nhạc mới đến và nó đã được khán giả trẻ đón nhận nồng nhiệt. Ít nhiều, tôi cho đó cũng là sự sáng tạo, bởi không phải có beat có hòa thanh sẵn là ai cũng có thể viết thành bài hát. Chỉ có điều đáng tiếc là sự sáng tạo bị nửa vời", Lưu Thiên Hương viết trên trang cá nhân.

Đóng góp ý kiến