"Bài thánh ca buồn" - tình khúc bất hủ đêm Giáng sinh

Cảm hứng từ "Silent Night" - Đêm thánh vô cùng

Bài thánh ca buồn được nhạc sĩ Nguyễn Vũ sáng tác vào tháng 10/1972 theo lời đề nghị của một nhà sản xuất âm nhạc nhằm chào đón Noel. Thiếu ý tưởng sáng tạo, vị nhạc sĩ tài hoa trăn trở nhiều đêm tìm cảm hứng sáng tác. Giữa lúc khó khăn bộn bề, bỗng ông tình cờ nghe thấy giai điệu nhẹ nhàng của bài hát bất hủ "Silent Night" (Đêm thánh vô cùng) vang lên.

Sau này, nhạc sĩ Nguyễn Vũ tiết lộ rằng chính bản thánh ca này đã gợi lên những cảm xúc để ông hồi tưởng về thuở thiếu thời. Câu chuyện âm nhạc chất chứa sau "Bài thánh ca buồn" đã xảy ra khi ông mới 14 tuổi. Đó là một câu chuyện tình buồn, và cũng gắn liền với bản thánh ca bất hủ "Silent Night"...

Sự mộc mạc của chàng trai trẻ

Nhạc sĩ Nguyễn Vũ tên thật là Nguyễn Tuấn Khanh, sinh năm 1944 tại Hà Nội. Suốt thời thơ ấu ông sống ở Đà Lạt. Có thể nói chính thành phố sương mù này đã tác động nhiều đến bước đường nghệ thuật của ông.

Đặc biệt hơn, Đà Lạt cũng là nơi ghi dấu mối tình đầu đơn phương của nhạc sĩ Nguyễn Vũ. Năm 14 tuổi, ông say mê một cô gái tại mảnh đất này. Người nhạc sĩ bồi hồi kể lại chuyện tình đơn phương thuở mới lớn: “Thuở ấy tôi mới là cậu bé 14 tuổi. Dù không theo đạo nhưng tôi vẫn chịu khó đi lễ hàng ngày vì muốn ngắm nhìn một cô gái rất xinh. Nàng có mái tóc dài xõa ngang vai bồng bềnh trong gió cao nguyên. Tôi không biết cô ấy là ai, ở đâu, chỉ biết hay tình cờ gặp ở đầu ngõ mỗi khi đi đến nhà thờ. Vậy là suốt ba tháng ròng, tôi âm thầm đi theo nàng suốt quãng đường 3 cây số từ nhà đến nhà thờ, nhưng điều duy nhất tôi biết là nàng hơn tôi 2 tuổi”.

Thế rồi cơ duyên cũng đến! Một buổi chiều gần ngày lễ Giáng sinh, sau giờ tan lễ thì trời đổ cơn mưa lớn. “Nàng thơ” của tác giả nép vào mái hiên trú mưa, ông cũng vào đứng cùng. Đúng thời khắc ấy, bản nhạc "Đêm Thánh vô cùng" (Silent night) cất lên đâu đây. Giai điệu bản thánh ca nhẹ nhàng át đi tiếng mưa đang lớn dần và cô gái khẽ khàng hát theo.

Nhạc sĩ Nguyễn Vũ bên di sản âm nhạc của mình

“Trong giây phút ấy, tôi không thốt nên lời vì giọng nàng... hay quá! Tôi đánh liều đưa tay vuốt nhẹ... những hạt mưa bám bên ngoài áo khoác nàng. Nàng quay sang tôi trìu mến: “Cảm ơn nghen!”. Đúng lúc đó thì trời hết mưa, nàng rảo bước ra về. Người khuất bóng, hồn tôi cũng ngẩn ngơ”, ông kể thêm.

Ba ngày sau, gia đình nhạc sĩ chuyển vào Sài Gòn sống. Kể từ đó, ông không còn bao giờ biết thông tin gì về hình bóng “mái tóc người thương" nữa. Những cảm xúc đó được ông cất giữ trong một góc kí ức tuổi trẻ tưởng như không bao giờ quay lại. Nhưng 14 năm sau, nhạc sĩ Nguyễn Vũ đã thấy lại hình ảnh người ấy trong tâm khảm. Chỉ trong vỏn vẹn hai ngày, ông đã viết lại nguyên vẹn cảm xúc của mình và "Bài thánh ca buồn" đã ra đời.

Những dị bản khác nhau

Ngay khi ra mắt, "Bài thánh ca buồn" đã được hãng đĩa Sơn Ca mua độc quyền. Tên gọi bài hát có chữ “thánh ca”, song thực chất đây là một bản nhạc nói về tình yêu chứ không phải nhạc thánh ca.

Suốt 44 năm qua, biết bao nhiêu lứa nghệ sỹ đã thể hiện ca khúc này. Thành công nhất có thể kể đến nam danh ca Elvis Phương, với chất giọng nội lực và có chiều sâu. Thế nhưng đa số các ca sĩ đều hát sai lời so với nguyên bản "Bài thánh ca buồn", kể cả Elvis Phương.

Một câu hát bị nhầm lẫn nhiều nhất cả khi biểu diễn lẫn trong các bản in: “Rồi một chiều áo trắng THAY màu, em qua cầu xác pháo theo sau”. Câu này bị đổi thành: “Rồi một chiều áo trắng PHAI màu, em qua cầu xác pháo theo sau”.

Theo lý giải của tác giả, “áo trắng thay màu” mô tả hình ảnh cô nữ sinh thơ ngây mặc áo trắng ngày nào nay đổi màu áo khác, chẳng hạn như màu áo cưới. “Nếu áo trắng mà phai màu thì hóa ra màu cháo lòng à?”, nhạc sĩ Nguyễn Vũ đùa vui.

Câu hát “Rồi những đêm THẾ TRẦN đón Noel” ở nguyên bản cũng bị nhầm thành “Rồi những đêm THÁNH ĐƯỜNG đón Noel”. Tác giả giải thích rằng từ lâu, Noel đã không còn là ngày lễ dành riêng cho những người theo đạo, mà trở thành lễ hội cho mọi người, mọi sắc tộc, tôn giáo, quốc gia trên toàn thế giới. Chính vì vậy, ông dùng cụm từ “thế trần đón Noel”, có nghĩa là tất cả mọi người đều mong chờ ngày lễ Giáng sinh, chứ không chỉ trong giáo đường.

Mr. Đàm cũng thể hiện rất thành công bài nhạc tình bất hủ này

Giá trị âm nhạc bất hủ

"Bài thánh ca buồn" là một trong số ít những ca khúc Việt Nam đi cùng năm tháng và trở thành một ca khúc biểu tượng của một dịp lễ cụ thể, ở đây là ngày Noel. Bài hát hàm chứa những giá trị nghệ thuật, nhân văn, lịch sử khiến cả những người theo đạo lẫn ngoại đạo đều muốn ngân nga.

Tính nghệ thuật của một tác phẩm thể hiện ở hai khía cạnh: nội dung và cách thể hiện. Có thể nói câu chuyện tình chất chứa bên trong "Bài thánh ca buồn" tinh tế nhưng chân thật, lãng mạn nhưng u buồn, buồn nhưng không bi lụy. Về mặt nghệ thuật, Bài thánh ca buồn có tiết tấu slow rock và tông giọng La trưởng (A). Nhạc sĩ Nguyễn Vũ sử dụng lối sáng tác “ba đoạn đơn”, cấu trúc phổ biến ở tân nhạc Việt Nam thời bấy giờ. Sau này, rất nhiều nhạc phẩm cũng đi theo cấu trúc viết nhạc này.

Trải qua 44 năm, "Bài thánh ca buồn" vẫn ngày càng được nhiều đối tượng khán giả lắng nghe, yêu cầu và hát theo. Thậm chí trong những dịp không phải Giáng sinh, người ta vẫn muốn lắng nghe giai điệu mượt mà của bản pop ballad bất hủ này. "Bài thánh ca buồn" sẽ mãi là một bản tình khúc buồn sâu sắc trong ca từ và giai điệu, thể hiện tâm hồn lãng mạn, nồng nàn của người nhạc sĩ tài hoa Nguyễn Vũ. 

Anh Đức